Cmentarze z I wojny światowej w Beskidzie Niskim i na Pogórzu

Przedstawione w niniejszej publikacji cmentarze wojenne z I wojny światowej powstały w czterech okręgach obejmujących obszar części Beskidu Niskiego, Obniżenia Gorlickiego, Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej oraz Pogórza Strzyżowsko-Ciężkowickiego. Są one częścią zespołu cmentarzy wojennych liczącego około 400 obiektów, zbudowanych w latach 1915-1918 przez Krakowski Oddział Grobów Wojennych na obszarze dawnej Galicji Zachodniej. Cmentarze stanowiły wyraz trwałego i godnego upamiętnienia poległych żołnierzy – „ku chwale poległych bohaterów” armii własnej, sojuszniczej i wrogiej. Obok siebie spoczęli więc bez względu na przynależność wojskową, narodowość, czy wyznanie towarzysze broni – żołnierze austro-węgierscy i niemieccy, oraz ich przeciwnicy – żołnierze rosyjscy. Idea równego traktowania zwycięzców i pokonanych była aktem głębokiego humanitaryzmu i miała niewiele odpowiedników w przeszłości, a później już się więcej nie powtórzyła. Zbudowane przez Krakowski Oddział Grobów Wojennych cmentarze z I wojny światowej są jedynym kompleksem cmentarnym w Europie o zwartej koncepcji artystycznej i ideowej wzniesionym w trakcie działań zbrojnych. Na ich tle zaś wyróżniają się ujęte w niniejszym opracowaniu cmentarze z okręgów: I Żmigród, II Jasło, III Gorlice i IV Łużna, dzięki ich twórcom doskonale wkomponowane w górzysty krajobraz Beskidu Niskiego i Pogórza. W książce, którą oddaję w Państwa ręce, pobieżnie potraktowany został temat wybuchu wojny, działań zbrojnych na terenie Galicji Zachodniej, jak również drobiazgowe omówienie poszczególnych elementów wystroju cmentarzy i ich symboliki – o tym można dowiedzieć się z innych pozycji dostępnych na rynku księgarskim. Skupiłem się natomiast na pokazaniu zmian, jakie zaszły w wyglądzie poszczególnych cmentarzy w ciągu prawie trzydziestu lat, poprzez porównanie fotografii z lat 1986-1987 ze współczesnymi, z 2014 r. (zdjęcia archiwalne pochodzą z mojej pracy dyplomowej, którą w 1987 r. obroniłem w Państwowym Studium Kulturalno-Oświatowym i Bibliotekarskim w Krośnie pod kierunkiem mgr Andrzeja Drozda, pt. Wybrane cmentarze wojskowe z okresu I wojny światowej w rejonie Beskidu Niskiego i Pogórza – próba fotodokumentacji). Różnice niech każdy oceni sam. Ograniczenia związane z objętością książki czasami zmuszały mnie do rezygnacji z pokazania większej liczby zdjęć z danego cmentarza, ale te, które ostatecznie zamieściłem, mam nadzieję, odzwierciedlają ich niepowtarzalny klimat i zachęcą do odwiedzenia niektórych z nich. Myślę, że warto czasami zboczyć z utartych szlaków turystycznych Beskidu Niskiego czy Pogórza i wyznaczyć swój własny, odwiedzając te wyjątkowe miejsca. Pomocne w tym celu mogą okazać się wskazówki, które zamieściłem przy opisie każdego cmentarza. Mam nadzieję również, że wkrótce niektóre zdjęcia opublikowane w niniejszej książce będzie można traktować jako archiwalne, ponieważ planowane są dalsze remonty cmentarzy. Nabiorą one dawnej świetności, a ich wygląd będzie świadczył nie tylko o kunszcie budowniczych, ale również o naszej pamięci o tamtych tragicznych czasach.