Od Jekelsa do Witkacego

Książka przybliża polskiemu czytelnikowi bogatą recepcję psychoanalizy Freuda i Junga w polskich środowiskach inteligenckich Galicji i Kongresówki w latach 19001918. Złożyły się na nią artykuły, które zostały opublikowane w najważniejszych czasopismach naukowych wydawanych w tym czasie. Wybór ukazuje, jak żywe było wtedy zainteresowanie psychoanalizą wśród polskich psychologów i lekarzy (Franciszka Baumgarten, Maurycy Bornstein, Stefan Błachowski, Tadeusz Jaroszyński, Wacław Radecki, Adam Wizel), z których wielu odegrało później kluczową rolę w rozwoju i popularyzacji rodzimej wersji tego nurtu. Znalazły się w tej antologii także prace znaczących postaci spoza kręgów lekarskich, jak Karol Irzykowski, Bronisław Malinowski, Leopold Wołowicz czy Stanisław Ignacy Witkiewicz, pokazujące, że zainteresowanie to zaczynało z czasem promieniować na środowiska filozoficzne, literaturoznawcze, pedagogiczne i literackie. Osobny dział stanowią przekłady prac polskich psychoanalityków, które ukazały się w renomowanych czasopismach zagranicznych i w swoim czasie wzbudziły spore zainteresowanie w kręgach fachowych, jak choćby publikacje Jana Władysława Nelkena, Ludwiki Karpińskiej i Karola de Beauraina. Jak pisze Bartłomiej Dobroczyński we wstępie, używanie określenia polscy psychoanalitycy w sytuacji, kiedy państwo polskie nie istniało, może budzić wątpliwości. Tym bardziej że wielu z nich jak np. Ludwik Jekels czy Herman Nunberg związało później swe losy ze znaczącymi ośrodkami europejskimi (Wiedeń, Paryż), a następnie wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych. Inni zaś jak Eugenia Sokolnicka czy Helena Deutsch mimo że byli mocno związani z polską kulturą, nie napisali żadnego psychoanalitycznego tekstu po polsku. W dodatku znakomita większość rodzimych psychoanalityków wywodziła się z rodzin żydowskich czuli się oni zarazem Polakami i Żydami. Ze względu na dwoistość (a niekiedy i troistość) ich tożsamości trudno jest określić jednoznacznie, kim ostatecznie byli. Może jednak nie jest to konieczne, kiedy przybliżamy dzisiaj dorobek i powikłane losy tych niezwykłych postaci. Może ich heterogeniczne formy tożsamości i złożone biografie pozwalają nam z całą ostrością postawić pytania, które dotyczą nie tylko przeszłości polskiej psychoanalizy, ale również dziejów polskiej kultury w XX wieku. Mogą być one znakomitą okazją do pogłębionej refleksji na temat naszej narodowej tożsamości oraz zastanowienia się nad tym, kim chcielibyśmy być dzisiaj i w przyszłości.